Жан Деллануа. Хрестоматия средневековых латинских текстов. II. 3. Интеллектуальная жизнь

 
 
 
 
 
 

 

3. ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНАЯ ЖИЗНЬ

Вокруг этих университетов развивалась интеллектуальная жизнь. Однако это «кипение» жизни выразило себя в рамках того мировоззрения, которое для нас, может быть, менее доступно. Мы имеем в виду богословие, т. е., науку о религии. Также для нас невозможно представить здесь тексты самого знаменитого богослова Фомы Аквинского. Но вот тем не менее одна страница св. Бонавентуры, который развивал в нижеследующем тексте идеи св. Григория Турского (см. с. 29). К этим же вопросам приходят вновь — как мы видели — во «Всеобщей истории» Боссюэ (с. 30) и также, — на этот раз вне христианской традиции, — мыслители XIX века.

 

СМЫСЛ ИСТОРИИ

Sic igitur totus iste mundus ordinatissimo decursu a scriptura describitur procedere a principle usque ad finem, ad modum cujusdam pulcherrimi carminis ordinati, ubi potest quis speculari, secundum decursum temporis, varietatem, multiplicitatem et aequitatem, ordinem, rectitudinem et pulchritudinem multorum divinorum judiciorum, procedentium a sapientia Dei gubernante mundum. Unde sicut nullus potest videre pulchritudinem carminis, nisi aspectus ejus feratur super totum versum, sic nullus videt pulchritudinem ordinis et regiminis universi, nisi eam totam speculetur. Et quia nullus homo tam longaevus est ut totam possit videre oculis carnis suae, nec futura potest per se praevidere, providit nobis Spiritus sanctus librum Scripturae sacrae, cujus longitudo commetitur se decursui regiminis universi.

Св. Бонавентура (1221-1274). Breviloquium, Prol. 2, 4.

decursus, us, m.: течение

ordinatus, a, um: правильный

«describitur» такое же построение, как с

«dicitur» quis = aliquis speculari, dep.: созерцать

gubemare: управлять

aspectus, us, m.: взгляд

regimen, inis, n.: управление; порядок

longaevus, a, um: старый

caro, carnis, f.: плоть

commetiri se + Dat.: быть соизмеримым с...

 

Документы:

BOSSUET. “DISCOURS SUR L’HISTOIRE UNIVERSELLE” (III, VIII)

Итак, Бог царствует над всеми народами. Не будем же больше говорить ни о случае, ни о судьбе, или будем, но только как о таких понятиях, которые скрывают наше незнание. То, что случайно по отношению к нашим неопределенным советам, является заранее согласованным с советом более высокого порядка, т.е., с тем советом вечным, который заключает в себе все причины и все следствия в одном и том же порядке. Таким образом, все движется к одному и тому же концу; и не следует все, что мы находим случайным и непредвиденным, объяснять более случайными обстоятельствами.

 

Из богатейшей латинской поэзии этой эпохи до нас дошло только два фрагмента,
темы и образы которых будут повторены величайшим поэтом средневековья.
 

VANITAS VANITATUM

De contemptu mundi
Est ubi gloria nunc Babylonia? Nunc ubi dirus
Nabugodonosor, et Darii vigor, illeque Cyrus?
Qualiter orbita viribus incita praeterierunt,
Fama relinquitur, illaque figitur, hi putruerunt.
Nunc ubi curia pompaque Julia? Caesar abisti!
Nunc ubi Marius atque Fabricius inscius auri?
Mors ubi nobilis et memorabilis actio Pauli?
Diva philippica vox ubi coelica nunc Ciceronis?
Pax ubi civibus atque rebellibus ira Catonis?
Nunc ubi Regulus? aut ubi Romulus, aut ubi Remus?

Bernard de Morlay (ок. 1140)

Cur mundus militat sub vana gloria
Die ubi Salomon, olim tam nobilis,
Vel Samson ubi est, dux invincibilis,
Et pulcher Absalon, vultu mirabilis,
Aut dulcis Jonathas, multum amabilis?
Quo Cesar abiit, celsus imperio?
Quo Dives splendidus totus in prandio?
Die ubi Tullius, clarus eloquio
Vel Aristoteles, summus ingenio?

Якопоне ди Тоди. XIII в.

 

Babylonius, a, um: вавилонский

dirus, a, um: жестокий

qualiter: как

orbitus, a, am: путь

incitus, a, um: медленнотекущий

figo, is, ere: делать неизменным

putresco, is, putrui, ere: истлевать

Julius, a, um: императорский

pompa, ae, n. f.: свита

inscius, a, um: не ведающий (+ Gen.)

philippicus, a, um = по имени того,
кто произносил «филиппики»:
речи Цицерона против Антония

coelicus, a, um: небесный

pax, cis, n. f.: милосердие

rebellis, e: мятежный

militare: бороться

prandium, ii, n.: еда

eloquium, ii, n.: красноречие

 

Итальянские врачи знаменитой школы в Салерно также составляли в стихах по-латыни свои рецепты.

ОСНОВЫ ГИГИЕНЫ

Si vis incolumem, si vis te vivere sanum, Curas linque graves, irasci crede profanum. Parce mero, cenato parum, non sit tibi vanum Surgere post epulas, somnum fuge meridianum. Haec bene si serves, tu longo tempore vives. Si tibi deficiant medici, medici tibi fiant Haec tria: mens laeta, requies, moderata diaeta.

Sex horis dormire sat est juvenique senique; Septem vix pigro, nulli concedimus octo. Post caenam stabis, aut passus mille meabis.

Ut sis nocte levis, sit tibi caena brevis. Pone gulae metas, ut sit tibi longior aetas.

Si vox est rauca, bibe vinum quod bibit ancha.

«Schola Salernitana»

 

profanus, a, um: плохой

parcere + Dat.: придерживаться чего-л.

cenare: обедать

vanus, a, um: бесполезный

servare: соблюдать

diaeta, ae, f.: диета

meare: проходить

gula, ae, f.: горло, зд.: аппетит

meta, ae, f.: полдень

raucus, a, um: хриплый

ancha, ae, f.: утка

 

 

 

 

НАЧАЛО ПРЕПАРИРОВАНИЯ

Медицина не может быть эффeктивной без глубокого знания, насколько это возможно, человеческого тела; поэтому анатомия, т.е. знание, благодаря препарированию, внутренних органов, необходима. Греки включали это в систему своих знаний, но потом римляне, с наступлением христианской эры, наложили на анатомию запрет. Так, в Париже только в XVI в. эта наука перестает оффициально считаться святотатством. Однако уже начиная с XIV в. анатомия вновь была введена в практику, — когда тайно, так как весьма трудно и опасно достать труп, когда — благодаря исключительному дозволению, такому, как это

(...) nos, Karolus, Dei gratia rex Navarrae (...), attendentes dictum Studium tam in necessaria humano generi medicinali scientia florere, quam plurimo numero magistrorum, licenciatorum, baccalariorum et aliorum in eodem studio, et quod prae ceteris aliis studiis universi orbis indicta villa Montispessulani fons medicinalis scientiae reputatur, unde pontifices et principes pro eorum salute a dicto Studio ad se trahunt magistros, propter experientiam, quae potissime in facto medicinal! est rerum magistra, eorum supplicationibus inclinati, eisdem suplicantibus concessimus et per presentes concedimus ut gubernator vel bajulus aut alii officiales nostri dictae villae Montispessulani vel ejus baroniae vel rectoriae, seu eorum locum tenentes, singulis annis, semel tantum teneantur tradere unum judicatum ad mortem, cujuscumque sexus vel legis existat, sive submersum, sive suspensum, vel aliter, precedente judicato, interfectum, ipsis supplicantibus, pro anathomia facienda, ad simplicem requisitionem cancelarii Studii prefati (...)

Quod ut stabile et perpetuum perseveret, nostrum preseniibus fecimus append! sigillum.

Datum Pampiloni, XIa die mensis Junii,
anno Domini millesimo CCC° septuagesimo septimo.

 

 

 

 

 

 

Navarra, ae: Наварра, средневек. королевство,
простиравшееся по обе стороны Пиренеев

Studium, ii, n.: Университет

attendere: обращать внимание +
Accusativus cum Infinitivo

licenciatus, i, m.: лиценциат

baccalarius, ii, m.: бакалавр

prae + abl. = по сравнению с...

magistra, ae, f.: наставница

inclinatus, a, um: тронутый чем-л.

bajulus, i, m.: бальи, представитель государя

Monspessulanus, i = Монпелье

baronia, ae, f.: владение барона

lex, gis, f.: положение

existere = esse submergere: топить

judicatum, i, n.: приговор

anathomia, ae: препарирование

pro + ablat. = ad + Аcc. cancelarius, ii: канцлер

prefatus, a, um: вышеуказанный

appendere: ставить, прикладывать

sigillum, i, n.: печать

Pampilonum, i: г. Памплона, столица Наварры,
совр. пров. в зап. Испании

 

 

АЛХИМИЯ

Вы уже слышали разговоры об этих любознательных людях, которые были алхимиками. Они хотели осуществить трансмутацию металлов в золото. В следующих текстах вы поймете то, в какой мере их искусство было нередко близко к мошенничеству, более или менее сознательно, — и также то, в какой мере алхимики подготовили возникновение химии.

Алхимики ревностно хранили в тайне свои рецепты; для непосвященных они временами использовали свои формулы. Вы найдете одну из них во втором рецепте трансмутации. Она остается довольно загадочной, и подробные объяснения в применчаниях — всего лишь гипотеза. Другую формулу, более легкую для расшифровки, вы найдете в рецепте приготовления спирта; каждая буква (за исключением третьей в первом слове) была выбита клинком. Даже не будучи экспертом в области криптографии, или тайнописи, вы сможете разгадать эту маленькую тайну, ключ к которой, впрочем, помещен на с 75.

Лаборатория алхимика.
С гравюры XV в.

 

 

 

 

ДВА РЕЦЕПТА ТРАНСМУТАЦИИ

— Ad faciendum aurum optimum.

Aeris partes III, argenti pars I; simul confla et adjicies auripigmenti non usti partes III. Et cum valde calefeceris, sinito ut refrigeret, et mitte in patina, et oblive argilla, et assa donee fiat cerusa, tolle et confla, et invenies argentum. Si autem multum assaveris, net electrum, cui si pars I auri addideris, fiet aurum optimum.

— Accipe limpidiores lapides e torrente et combure eos; in subtilissimum pulverem redige, cui tres partes de subtilissimo pulvere Wçetcqazieç1; misce cum testa fortissima, pone et mitte in fornace ad hoc aptata; de siccis lignis fagi facies ignem fortissimum, et cave a fumo, cinere, et carbonibus; cumque coeperit fundi, exagita cum spatula ferrea, donee fiat liquor clarissimus, et operare quod vis, et erit topazion.

Liber Sacerdotum, переведено с арабского

1. В качестве интерпретации этого загадочного слова предложили транскрипцию греческого выражения, переданного латиницей:   = подобно топазу

 

Добывание металлов.
Факсимиле одной гравюры
на дереве.
«Cosmographie universelle» 
из г. Мюнстера; in-folio.
Базель. 1552

 

 

 

 

 

 

 

 

 

aes, aeris, n.: медь

conflare: делать сплав; плавить

auripigmentum, i, n.: аурипигмент,
трехсернистый мышьяк

urere: жечь

valde: сильно

calefacere: нагревать

sinere: позволять

refrigerare: охлаждать

mittere: класть 

oblinere: обмазывать

argllla, ae, f.: горшочная глина

assare: накаливать

cerusa, ae, f.: свинцовые белила

electrum, i: электрум
(смесь золота и 1\4 серебра)

limpidus, a, um: чистый

comburere: сжигать

subtilis, e: тонкий

redigere: превращать в...

testa, ae, f.: глиняный сосуд

fornax, acis, f.: печь

aptare: приготовлять

fagus, i, f.: бук

carbo, onis, m.: уголек

spatula, ae, f.: шпатель

ferreus, a, um: железный

operari, dep.: работать

topazion, ii, n.: топаз

 

РЕЦЕПТ ДЛЯ ПРИГОТОВЛЕНИЯ СПИРТА

De commixtione pun et fortissimi xknk cum III qbsuf tbmkt cocta in ejus negocii vasis fit aqua quae accensa edit flammam:

Фрагмент из «Mappae clavicula» XII век

ПРИГОТОВЛЕНИЕ «ГРЕЧЕСКОГО ОГНЯ»
(ПЕРЕВОД С АРАБСКОГО)

(...) Modus ignis ad comburendos hostes ubicumque sitos. R(ecipe) Balsamum, oleum Ethiopiae, alkitran et oleum sulphuris. Haec quidem omnia in vase fictili reposita in fimo diebus XV subfodias. Quo inde extracto corvos eodem perungensJid hostilia loca (........) destinabis. Oriente enim sole, ubicumque id liquefactum fuerit, accendetur. Verum semper ante solis ortum aut post occasum ipsos praecipimus esse mittendos.

КАК ОЧИЩАТЬ ПОВЕРХНОСТЬ МЕТАЛЛОВ

Aqua acuta omne metallum dealbans. Accipe de .sale ammoniaco, sale communi cum alumine, aequali pondere, et pone in vase acetum album continenti; in quo fac aliquantulum bullire vas metallicum et recipiet albedinem. Lava postea et terge cum panno lineo et postea frica sabulo.

Фрагмент из Liber ignium, перевод трактата, написанного арабским автором, выполнен в XII или в XIII веке.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

commixtio, onis, f.: смесь

coquere, coquo, is, coxi, coctum: сжигать

vasa, orum, n.: сосуд

comburere: сжигать

balsamum, i: бальзам, разновидность смолы

alkitran: (арабск.) смола

oleum, i, n.: масло

sulphur, is, n.: сера

fictilis, e: глиняный

fimus, i, m.: навоз

subfodire: закапывать

corvus, i, m.: ворон

perungere: смазывать

destinare: посылать

acutus, a, um: кислый

dealbare: очищать

alumen, inis, n.: квасцы

acetum, i, n.: уксус

bullire: кипеть

albedo, inis, f.: белизна

tergere: вытирать

pannus, i, m.: ткань

lineus, a, um: льняной

fricare t натирать

sabulum, i, n.: песок

 

= vini = parte = salis

Наконец, познание мира ушло далеко вперед благодаря смелости путешественников: Марко Поло посещает Китай; скандинавские моряки Эрика Рыжего достигают берегов Северной Америки; португальцы и испанцы начинают открывать путь, который станет дорогой в Новый Свет.

 

ЭКСПЕДИЦИЯ НА КАНАРЫ (XIV ВЕК)

Anno 1341, a mercatoribus florentinis apud Sobiliam, Hispaniae ulterioris civitatem, morantibus, litterae allatae sunt (...). Aiunt quidem primo die mense julii hujus anni, duas naves, impositis in eisdem a rege Portugalli opportunis ad transfretandum commeatibus, (...) et homines florentinorum, genuensium et hispanorum castrensium et aliorum hispanorum, a Lisbona civitate, datis velis, in altum abiisse, ferentes insuper equos et arma, et machinamenta bellorum varia ad civitates et castra capienda, quaerentes ad eas insulas quas vulgo repertas dicimus et ad has, ferente vento secundo, post diem pervenisse omnes: et demum mense novembris ad propria remeasse, secum haec pariter afferentes: primo quidem quattuor homines ex incoITs illarum Tnsularum duxere; pelles praeterea plurimas hircorum atque caprarum, sebum, oleum 5iscis, et phocarum exuvias, ligna rubra tingentia fere ut verzinum; insuper et arborum cortices aequo modo in rubrum tingentes, sic et terram rubram.

G. Boccaci de Certaldo.

 

 

 

 

 

 

 

 

mercator, oris, m.: купец

florentinus, a, um: флорентийский

Hispania ulterior: Португалия

transfretare: пересекать

cortimeatus, us, m.: провиант

genuensis, e: генуэзский

castrensis, e: кастильский

dare vela in + Аcc.: отплывать

demum: только

propria, pl. n.: собственность

remeare: возвращаться

hircus, i, m.: козел

sebum, i, n.: сало

oleum, i, n.: масло

phoca, ae, f.: тюлень

exuviae, arum, f.: шкура,
снятая с животного

tingere: красить

verzinum, i, n.: красящее дерево
(брезил)

cortex, icis, m.: кора