Жан Деллануа. Хрестоматия латинских текстов. II. 4. Вера, воздвигающая соборы

Ut Virginem Mariam in Aegyptum cum puero Jesu fugientem repraesentarent, pictoribus mmium creduli pulcherrimam eligebant puellam quae infantem m sinu gestans, et super asinum ad id eleganter ornatum sedens, ab Ecclesia Cathedrali ad parochiam S. Stephani magno cum apparatu ducebatur, comitante clero et populo. Ad parochiam cum pervenisset ille coetus, sanctuarium ipsum ingrediebatur puella quae cum asino a parte Evangelii prope altare collocabatur, moxque incipiebat missa solemnis cujus «Introitus», «Kyrie», «Gloria» «Credo» etc. hac modulatione Hinham concludebantur.

Orientis partтibus Adventavit asinus Pulcher et fortissimus Sarcinis aptissimus.

Hez, sire Asnes, car chantez, Belle bouche rechignez: Vous aurez du fain asses: Et de Vavoine a plantez. .

Lentus erat pedibus Nisi foret baculus Et eum in clunibus Pungeret aculeus.
Hez, sire asnes, etc.

Du Cange.

credulus, a, um + Dat.: верующий

gestare: нести

parochia, ae, f.: приход

apparatus, us, m.: пышность

clerus, i, m.: клир

comitare: сопровождать

coetus, us, m.: процессия

sanctuarium, ii, n.: алтарь

altare, is, n.: алтарь

modulatio, onis, f.: ритмично
произносящаяся аккламация

adventare = advenire

sarcinae, arum, f.: ноша

baculus, i, m.: посох

clunes, ium, m.: круп у лошади

pungere: колоть

aculeus, i, m.: стрекало, острая палка погонщика

In summitate vero ejusdem montis est locus quod dicitur Crux Karoli quia super ilium securibus et dolabris et fossoris ceterisque manubriis Karolus, cum suis exercitibus in Yspaniam pergens, olim tramitem fecit signumque dominicae crucis prius in eo elevavit et tandem, flexis genibus, versus Galleciam Deo et Sancto Jacobo precem fudit. Quapropter peregrini, genua sua ibi curvantes versus Sancti Jacobi patriam, ex more orant et singuli singula vexilla dominicae crucis infigunt. Mille etiam cruces ibi possunt inveniri; unde primus locus orationis Sancti Jacobi ibi habetur. In eodem monte, antequam Xpistianitas in locis yspanicis ad plenum augmentaretur, Navarri impii et Bascli peregrinos ad Sanctum Jacobum pergentes non solum depredari, verum etiam, ut asinos, equitare et perimere solebant. Juxta vero montem ilium, versus scilicet septentrionem, est vallis quae dicitur Vallis Karoli in qua hospitatus fuit idem Karolus cum suis exercitibus quando pugnatores in Runciavalle occisi fuere; per quam etiam multi peregrini ad Sanctum Jacobum tendentes transeunt, nolentes montem ascendere. Postea vero in descensione ejusdem montis, invenitur hospitale et ecclesia in qua est petronus quem Rotolandus, heros potentissimus, spata sua, a summo usque deorsum, per medium trino ictu sddit. Deinde invenitur Runciavallis, locus scilicet quo bellum magnum olim fuit factum in quo rex Marsirus et Rotolandus et Oliverus et alii pugnatores cum XL xpistianorum simul et Sarracenorum occisi fuere.

Le Guide du Pèlerin de St.-Jacques de Compostelle
(J. Vielliard, Protat édit. Mâcon. 1938).

summitas, atis, f.: вершина

securis, is, f.: топор

dolabra, ae, f.: кирка

manubrium, ii, n.: рабочий инструмент

fossor, oris, m.: саперная лопата

pergere: отправляться

trames, ids, m.: тропа

dominicus, o, um: Господень

flectere, flecto, is, exi, exus: склонять

Gallecia, ae, f.: Галисия, обл. в Испании

peregrinus, i, m.: паломник

curvare: сгибать

vexillum, i, n.: знамя

Xpistianitas: христианство

augmentare: приумножать

Navarri, orum: наваррцы

Bascli, orum: баски, пиреннейские горцы

depredari: обкрадывать

equitare: ездить верхом

perimere: убивать

hospitari: быть принятым на постой

hospitale, s, n.: богадельня

petronus, i, m.: обломок скалы

spata, ae, f.: меч

deorsum: донизу

trinus, a, um: трое, три

scindere, o, is, scidi, scissum: разрубать

Marsirus, i: Марсилий, сарацинский король

Sarraceni, orum: сарацины

Igitur infra supradictum millesimum, tertio jam fere imminente anno, contigit in universo pene terrarum orbe, praecipue tamen in Italia et in Galliis innovari ecclesiarum basilicas; licet pleraeque decenter locatae minime indiguissent, aemulabatur tamen quaeque gens christicolarum adversus alteram decentiore frui. Erat enim instar ac si mundus ipse excutiendo semet, rejecta vetustate, passim candidam ecclesiarum vestem indueret. Tunc denique episcopalium sedium ecclesias pene universas, ac cetera quaeque diversorum sanctorum monasteria, seu minora villarum oratoria, in meliora quique permutavere fideles.

Год 1002. Rodulfi Glabri Historiarum lib. II, IV, 13.

infra + Аcc.: позже

millesimum, i: тысячелетие

innovare: обновлять

basilica, ae, f.: базилика

locare: располагать

indigere, eo, es, ui: иметь недостаток в чем-л.

aemulari: бороться

christicola, ae, m.: христианин

est instar ac si: как будто

excutire: отряхивать

passim: повсюду

permutare: изменять

Videre erat mirabile et relatu erit incredibile, de quam longe quanta hominum multitudo quantoque studio et laetitia lapides; calcem, sabulum, ligna, quaecumque open erant necessaria, nocte ac die, plaustris et curribus gratis propriisque expensis non cessarent advehere. Ipsi quoque lapides maceriales atque in fundamento grandes atque gravissimi positi (...), qui, in tota Hasbania cum non possunt reperiri, de alienis partibus comprobantur apportati. Columnas autem de Guormatia per Rhenum Coloniam usque navigio deductas, (...) tanquam a Colonia usque ad nos per terram vehendas, populus vicatim, funibus plaustris injectis, ardentissimo studio rapiebat, et sine omni boum jumentorumque amminiculo, per ipsum quoque fundum Mosae sine ponte catervatim ad nos ymnisonis vocibus perducebant.

XI век. Gesta abbatum Trudonensium.

calx, cis, f.: известь

sabulum, i, n.: песок

plaustrum, i, n.: телега

currus, us, m.: повозка

gratis: даром

expensum, i, n.: расход

macerialis, e: необработанный

Hasbania, ae: Гасбаний, область в Бельгии,
недалеко от Льежа

Guormatia, ae, f.: Вормс, г. в ю.-з. Германии

Colonia, ae, f.: Кельн, г. в сев. Германии

tanquam + Аdject. verb.: как будто бы

vicatim: по всем селениям

funis, is, m.: канат

amminiculum, i, n.: помощь

fundus, i, m.: глубина

Mosa, ae, f.: Мозель, р. в Люксембурге,
Франции и Германии, приток Рейна

catervatim: связками

ymnisonus, a, um: певчии

(...) Cum aliqui [monachi], ut assolent, erubescerent et manus apponere in subvehendo quod mundabatur subterfugerent, vir humilitatis et gratiae, Fredericus, vere monachus, terrae fossor accessit, et quod effossum est onere facto exportavit. Quis jam similia facere erubesceret, cum videret Fredericum, comitis filium, fratrem duorum ducum, imperatoris consanguineum, et fecisse et non erubuisse? Fecit et huic simile opus in turrium exstructione. Cum enim jam in altum structura porrigeretur, et strumentum illud quod «avis» nominatur, subrectione caementi aptatum, perpauci essent qui ferrent, his qui huic officio erant deputati alias, ut credimus, occupatis, videns vir beatae memoriae quemdam de nobilioribus adstantem, ut sumeret ligneum illud strumentum et caementum collo, ut moris est, subveheret ammonuit. Qui cum erubesceret, et suis id natalibus incongruum adstrueret, vir mitissimus, cervice subposita, quod rogabat primus implevit. Ac deinde, porrecto juveni instrumento eodem, suo docuit exempio ut disceret facere quod fecerat comes, comitis filius (...).

XI век. Chronicon Hugonis, abb. Flaviniacensis.
Гюго де Флавиньи. Аббатство Сен-Ванн в Вердене

monachus, i, m.: монах

assolere: иметь обыкновение

erubescere + Inf.: стыдиться

subterfugere+ Inf.: уклоняться от; избегать

subvehere: перевозить

mundare: очищать

fossor, oris, m.: саперная лопата

effodere, io, is, fodi, fossum: выкапывать

consanguineus, a, um + Gen.: родственный

strumentum, i, n.: приспособление

subvectio, onis, f.: доставка

caementum, i, n.: цемент

deputare: предназначать

ligneus, a, um: деревянный

collum, i, n.: шея

natales, ium, m.: происхождение

incongruus + Dat.: не соответствующий чему-л.

implere: выполнять

comes, itis, m.: граф

Hujus rei testis est noster monachus, nomine Salustius, vir vitae et morum honestate conspicuus. Hie namque, precepto patris cenobii parens, montem, in quo lapidum caesores ad opus aedificandi monasterii operi instabant, cum viginti et sex jugis boum expetit, ut vehiculo epistilia deduceret necnon et ingentes basium moles. Sicque, onusto (...) plaustro, dum per devexum montis latus descendunt, dumeta quaedam offendunt, quae, nuper praecisis ramis, a terra acutissimas sudes porrigebant. (...) Prominentes stirpes cursum rotarum impediunt. Ad quem laborem sublevandum omnes qui aderant humeris lacertisque, axi pro gravi pondere inter modiolos fumiganti, nituntur et quibuscumque possunt ingeniis auxilio ruunt. Quos inter Hugo, qui huic negotio praeerat, cum magno assere medium sese infert, ac dum vi valida haerentem inter radices fruticum rotam enititur eruere, ipse lapso pede sub plaustro ruit , cujus supra crura tota ilia machina transiens, post se fere sex passibus per arbusta eum rapuit. Quo viso, omnes laborem abjicientes, ad eum auoniti currunt, sanctaeque Fidis unanimiter auxilium invocantes (...) Ipse debilis magister, arcuatum crus amplexans inter utrasquc manus, ita ad pristinum redegit rigorem, veluti ac si tepida cera compactum fuisset. Denique sanctae virginis virtute medicatus, alacri mente ad coeptum prosilit opus et usque ad jam dictae gloriosae martiris basilicam saxeum deduxit onus.

Liber miraculorum Sanctae Fidis (XI век).
Монастырская церковь в Конк-ан-Руэрге.

monachus, i, m.: монах

conspicuus, a, um: замечательный

cenobius, ii, m.: монах

caesor, oris, m.: каменотес

instare operi: усердно трудиться

jugum, i, n.: упряжка

epistilium, ii, n.: архитрав

basis, is, f.: фундамент

onustus, a, um: нагруженный

plaustrum, i, n.: телега

devexus, a, um: отлогий

dumetum, i, n.: куст терновника

praecidere: обрезать

sudis, is, f.: колючка

lacerti, orum: зд. предплечья

axis, axis, f.: ось

modiolus, i, m.: спица

fumigare: дымиться

asser, eris, m.: палка

frutix, icis, f.: куст

eniti + inf.: стараться изо всех сил

crus, ris, n.: нога

unanimiter: все вместе

debilis, e: покалеченный

arcuatus, a, um: сломанный

amplexare: висеть

rigor, ris, m.: упорство

tepidus, a, um: теплый

compingere, o, is, pegi, pactum i: прикреплять

medicatus, a, um: исцеленный

prosilire: устремляться

Caeterum in claustris, coram legentibus fratribus, quid facit ridicula monstruositas, mira quaedam deformis fbrmositas, ac formosa deformitas? Quid ibi immundae simiae, quid feri leones? quid monstruosi centauri? quid semi-homines? quid maculosae tigrides? quid milites pugnantes? quid venatores tubicinantes?

Videas sub uno capite multa corpora, et rursus in uno corpore capita multa. Cernitur hinc in quadrupede cauda serpentis, illinc in pisce caput quadrupedis. Ibi bestia praefert equum, capram trahens retro dimidiam; hie cornutum animal equum gestat posterius. Tam multa denique, tam mira diversarum formarum ubique varietas apparet, ut magis legere libeat in marmoribus quam in codicibus, totumque diem occupare singula ista mirando quam in legem Dei meditanda. Proh Deo! si non pudet ineptiarum, cur vel non piget expensorum?

Святой Бернар. Apologia ad Guillelmum. 1123-1125.

claustrum, i, n.: монастырь

formositas, atis, f.: красота

deformitas, atis, f.: уродство

immundus, a, um: безобразный

simia, ae, f.: обезьяна

maculosus, a, um: пятнистый

tigris, idis, f.: тигр

venator, oris, m.: охотник

tibicinare: трубить в охотничий

рог cauda, ae, f.: хвост

praeferre: нести

comutus, a, um: рогатый

posterius: сзади на спине

codex, icis, m.: книга

ineptiae: нелепость

expensa, orum: расходы

imbutus, a, um: обученный

capitulum, i, n.: chapitre

Quidam homo, nomine Fulco, pictoris arte imbutus, venit in capitulum Sancti Albini ante Girardum abbatem et totum conventum et ibi fecit talem convenientiam: pinget totum monasterium illorum et quicquid ei preceperint, et vitreas fenestras faciet. Et ibi frater eorum devenit et insuper homo abbatis liber factus est; et abbas et monachi unum arpennum vineae dederunt ei in feuvum et unam domum, tali pacto ut in vita sua habeat, et, post mortem ejus, ad sanctum redeant, nisi talem habuerit filium qui sui patris artem sciat et inde sancto Albino serviat. Huic facto interfuerunt isti laici: Ra inaldus Grandis, Warinus cellerarius.

Картулярий Аббатства св. Альбина. Анже 1082-1106

abbas, atis, m.: аббат

conventus, us, m.: монастырская братия

convenientia, ae, f.: согласие

insuper: сверх того

arpennum, i, n.: арпан
(старинная французская земельная мера)

vinea, ae, f.: виноградник

feuvum, i, n.: собственность

pactum, i, n.: условие

cellerarius, ii, m.: казначеи

АIlia in ecclesia unum quid erat quod mihi non mediocriter complacuit, quod ad Deum laudandum et excitandum David canticis suis inseruit: «Laudate, inquit, Dominum in chordis et organo.» Ibi siquidem instrumentum vidi musicum, fistulis aereis compactum, quod follibus excitum fabrilibus suavem reddebat melodiam, et, per continuam diapason et per symphoniae sonoritatem, graves et medias et acutas voces uniebat, ut quidam concinnentium chorus putaretur clericorum, in quo pueri, senes, juvenes jubilantes convenirent et continerentur. Organa illud vocabant, certisque temporibus excitabant.

Baldrici itinerarium (XII столетие)

excitus: колеблемый

follis fabrilis: кузнечные мехи

diapason, indeclin.: октава

symphonia, ae, f.: аккорд

unire: соединять concinnere: петь вместе

jubilare: издавать радостные возгласы

Baldricus, i: Балдрик, архиепископ г. Дола
(вост. Франция, деп. Юра)

ёecclesia: монастырь в Фекане

unum quid: одна вещь

canticum, i, n.: песнопение

inserere: включать

chorda, ae, f.: струнный инструмент

organum, i, n.: орган

musicus, a, um: музыкальный

fistula, ae, f.: труба

aereus, a, um: медный

compingere: изготовлять

UT queant laxis
REsonare fibris
MIra gestorum
PAmuli tuorum,
SOLve polluti
LAbii reatum,
Sancte Johannes.

queo: могу

laxus, a, um: открытый, широкий

fibra, ae: чрево

resonare: воспевать

famulus, i, m.: служитель

solvere reatum: заглаживать вину

labium, ii, n.: уста

pollutus, a, um: целомудренный