Жан Деллануа. Хрестоматия средневековых латинских текстов. II. 2. Университет

 
 
 
 
 
 
 

 

2. УНИВЕРСИТЕТ
 

В эпоху позднего средневековья, когда умственная деятельность была достоянием монахов, наряду с развивающимися городами, начиная с XII века появляются люди, избравшие своим ремеслом науку и образование. Подобно другим ремесленным гильдиям, они организуют свои профессиональные объединения, или корпорации, называемые университетами.

Эти люди защищают свои свободы, которым нередко угрожает опасность.

 

 

 

 

 

 

Ректор и доктор парижского университета.
С миниатюры из Града божия. XV век.
Манускрипт из собрания Национальной библиотеки

 

УНИВЕРСИТЕТ ТУЛУЗЫ ГОРДИТСЯ СВОИМИ СВОБОДАМИ

Hic (...) theologi discipulos in pulpitis et populos in compitis informant, logici liberalibus in artibus tirones Aristotelis eruderant, grammadci balbutientium linguas in analogiam effigiant, organistaepopulares aures mellitti gutturis organo demulcent, decretistae Justinianum extollunt, et a latere medici praedicant Galienum. Libros naturales, qui fuerant Parisiis prohibiti1, poterunt illic audire qui volunt naturae sinum medullitus perscrutari. Quid deerit vobis igitur? Libertas scolastica? Nequaquam, quia nullius habenis dediti propria gaudebitis libertate. An timetis malitiam populi saevientis vel tyrannidem principis injuriosi? Ne timeatis quia comitis Tholosani liberalitas nobis sufficientem fecit securitatem et de salario nostro et de servientibus nostris Tholosam venientibus et redeuntibus. Quod si detrimentum rerum suarum patiantur per manus praedonum in dominio comitis, malefactores nostros ad satisfactionem tanquam pro Tholosanis civibus per vires Tholosani Capitolii persequetur. (...) De foro rerum vjaialium (...) tam famae quam nuntio credatis, et his versibus:

Pro parvo vinum, pro parvo panis habetur, Pro parvo carnes, pro parvo piscis emetur. (...) Epistola transmissa a magistris Tolosanis ad universalia studia alibi florentia. 1229.

1. Decreta magistri Petri de Corbolio Senonensis archiepiscopi: «(...) nec libri Aristotelis de natural! philosophia nec commenta legantur Parisiis publice vel secreto, et hoc sub poena excommunicationis inhibemus.»

 

 

 

 

 

 

 

 

theologus, i, m.: богослов

pulpitutn, i, n.: зд., кафедра

compita, orum, n..: перекресток

informare: учить

logicus, i, m.: преподаватель логики, искусства аргументации

tiro, onis, m.: молодой ученик

eruderare: обтесывать кого-л.

grammaticus, i, m.: преподаватель грамматики

balbutire: бормотать; зд. болтать

in analogiam effigiare: приучать на собственном примере

organista, ae, m.: преподаватель музыки

popularis, e: публичный

mellitus, a, um: нежный

guttur, ris, n.: горло

organum, i, n.: инструмент

demulcere: очаровывать

decretista, ae, m.: преподаватель права

Justinianus, i, m.: Юстиниан, византийский император VI века, оставивший сборники законов римского права, сохраняющие долгое время свое влияние

extollere: прославлять

praedicare: восхвалять

Galienus, i, m.: Гален, знаменитый
греческий врач II-IIIвв. до Р.Х.

medullitus: основательно

perscrutari, deponent: исследовать

scolasticus, a, um: относящийся к образованию

habena, ae, f.: узда

malitia, ae, f.: злость

tyrannis, idis, f.: деспотизм

injuriosus, a, um: несправедливый

comes Tholosanus: граф Тулузы

dominium, ii: владение

malefactor, oris, m.: злоумышленник

Capitolium, ii, n.: Капитолий, ратуша Тулузы

venalis, e: предназначенный для торговли

studium, ii, n.: университет

Senonensis, e: из Санса, г. во Франции в деп. Йонна

commentum, ii, n.: комментарий

inhibere: запрещать

 

Ученые нередко защищают свою профессию от дилетантов, не имеющих степени:

ЗАПРЕТ НА НЕЗАКОННУЮ ВРАЧЕБНУЮ ПРАКТИКУ

(...) inducimur ut illorum audaciam reprimamus, qui praesumunt ibidem sine examine et licentia practicare, per quod non solum nomen et fama ejusdem Studii denigratur, sed et multa incumbunt mortis pericula et rerum dispendia inferuntur. Et ideo per nos et nostros successores, futuros dominos Montispessulani, prohibemus in perpetuum et destricte omnibus utriusque sexus, Christianis et Judaeis, ne quis in villa Montispessulani et tota ejus dominatione audeat in Facilitate Medicinae aliquod officium practicandiexercere, nisi prius ibi examinatus et licentiatus fuerit. (...)

Datum in Montepessulano, anno Domini MCCLXXII

 

 

 

 

 

 

praesumere: отважиться

ibidem = Монпелье

examen, inis, n.: экзамен

practicare: практиковаться в медицине

Studium, ii, n.: университет

denigrare: уменьшать

incumbere: способствовать несчастью

dispendium, ii, n.: расходы

inferre: зд., приводить к...

destricte: категорически

sexus, us, m.: пол

Judaeus, a, um: иудей

examinatus, a, um: проэкзаменованный

licentiatus: лиценциат

 

АДМИНИСТРАТИВНАЯ ОРГАНИЗАЦИЯ
УНИВЕРСИТЕТА

Университетская корпорация имеет собственный устав:
закреплена иерархия званий — бакалавра, лиценциата,
доктора, ректора... которые в большинстве своем
существуют и по сей день, хотя между ними
нет фактического соответствия.

 

 

 

 

Преподаватели университета
г. Понт-а-Мусона. С гравюры XVI века.
Парижская национальная библиотека

 

РЕКТОР

Ректор университета избирается из студенческой среды:

De electione Rectoris et consiliariorum. Rector autem semper clericus existat et de legitimo matrimonio procreatus et tam ipse quam consiliarii, viri providi, pacifid et maturi, et in quibus magis splendeat animi probitas quam generis nobilitas, assumantur (...); aetatis suae annum vicesimum quintum necessario debeant complevisse.
facto.

Устав Юридического университета г. Монпелье 1339.

Si rector studii, durante ejus officio, assumatur ad honorem doctoratus, (...) officium (...) expirat ipso

Предписание того же университета 1351.

consiliarius, ii, m.: член совета

clericus, i, m.: студент

existere = esse procreatus, a, um: рожденный

providus, a, um: предусмотрительный; разумный

splendere: выделяться

assumere: избирать

doctoratus, us, m.: докторская степень

 

 

 

 

ЗАРПЛАТА ПРЕПОДАВАТЕЛЕЙ. ИХ КОСТЮМ

ПРОПУСК

(...) Statuimus [ut], quando Doctores legentes suas collectas voluerint facere, simul omnes in eadem die, de qua die per se, alias Rectore interposito, debeant concordare, primam collectam, ex duabus quas tantum possint facere, et non ultra,, faciant inter festum Sancti Andreae et festum Natalis Domini; secundam autem, quae pro banchis consuevit vel etiam pro Doctorum salario, si in prima collecta forte non fuerit satisfactum, inter festum Natalis Domini et Carnisprevium facere teneantur; ita ut, absque aliqua promissione in scolis facienda, quilibef scolaris decem solidos usualis monetae pro tallia Doctoris, et quinque solidos pro banchis, solvere teneatur, nec ad plus, nisi liberaliter dare voluerit, valeat coartari (...)

(...) Doctores (autem) vel Baccalarii legentes, si fuerint religiosi, numquam sine capa clausa, seculares autem sine capa rotunda vel manica seu tabardo longo legant, vel ad ecclesiam vel intra villam peditando incedant; Doctores autem seculares, legentes Decretum ordinarie, cum capa rubra legere teneantur.

Факультет Права г. Монпелье. 1339.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

quando: зд. = когда, (за искл. вопрос. конструкции)

legere: читать лекцию (ср. значение сл. «чтение» в англ. яз.)

collecta, ae, f.: сбор пожертвований

alias: в противном случае

aliquo interposito: при содействии кого-л.

concordare: согласовывать

bancha, ae,f.: скамья

salarium, ii, n.: зарплата

carnisprevium, ii, n.: карнавал

absque: помимо (+ Аbl.)

promissio, onis, f.: обязательство

scolaris, is: студентt

solidus, i, m.: су (денежная ед.)

usualis, e: обычный

moneta, ae, f.: монета

tallia, ae f.: пособие

liberaliter: щедро

valere: мочь + Accusativus cum Infinitivo

coartare: принуждать

Baccalarius, ii, m.: бакалавр

capa, ae, f.: мантия

secularis, e: светский

rotundus, a, um: круглый

manica, ae, f.: мантия с широкими рукавами

tabardum, i, n.: рыцарский плащ

peditare: ходить пешком

Decretum: Каноническое право

ruber, bra, brum: красный

 

ЖИЗНЬ СТУДЕНТОВ

Студенты университета временами прибывают издалека;
они группируются по «нациям»; но само слово «нация»
в то время еще не имеет своего современного значения:
оно означает объединение тех, кто происходит из одной
и той же местности во Франции и за ее пределами.

 

 

ПОЧТОВОЕ ОТДЕЛЕНИЕ
«ГЕРМАНСКОЙ НАЦИИ В ОРЛЕАНЕ»

Интерьер учебной аудитории.
С гравюры XVI века.
Парижская национальная библиотека

 

 

In nomine Domini juro

I. Me, optima fide et summa cum diligentia, omnium inclitae Nationis Germanicae Sodalium negotia, litteras, pecuniam, aliaque similia quae illorum nomine concredita fuerint, ut illorum legitimum tabellarium, curaturum.

II. Deinde quotannis minimum bis in Germaniam inferiorem me ituru(m) et semel Francfurtum sub nundinas, sodalium nomine (...).

III. Antequam profectionem suscipiam, Nationem et sodales, ut se ad scribendum et mandata sua conficienda parent, programmate admoniturum (...).

(Образец присяги почтовых курьеров «германской нации»
Орлеанского университета. 12 ноября 1482 года).

inclitus, a, um: прославленный

natio, onis, f.: объединение студентов,
собранных по месту рождения

concredere: вверять

tabellarius, ii, m.: почтовый курьер

nundmae, arum, f.: базарный день

sodalis, is: член студенческого объединения

profectionem suscipere: отправляться в путь

programma, atis, n.: объявление

 

 

Не все студенты богаты. Временами им живется трудно, и часть из них больше всего напоминает Панурга, как нам это описал Рабле: «Обычный сюжет для недуга, который называли Безденежье, — боль, которой нет равных; однако у него было шестьдесят и три способа достать нужные деньги, из которых самый благородный и распространенный — это мелкая кража тайком.»

Некоторые студенты получают стипендию:

 

ВЫДАЧА СТИПЕНДИИ

Concessio pro Johanne de Hogenna, la'ico, Lugdunensis diocesis, [ut] possit in monasterio Sancti Benedicti de Montepessulano, nuper fundato, unam habere cameram, secundum sui status exigentiam, quamdiu vixerit retinendam, ac de vestitu congrue ex dicti monasterii proventibus provideri, sine derogatione similis gratiae illi concessae in monasterio S. Victoris massiliensis.

1366(?)

Бедный студент может спокойно умереть

Si scolaris mortuus adeo pauper existeret, ut de suo honeste non valeat sepeliri, de pecunia Universitatis fiant decenter exsequiae pro eodem.

Юридический факультет г. Монпелье 1339.

 

 

concessio, onis, f.: разрешение

laicus, i, m.: мирянин

diocesis, is, f.: епархия

fundare: основывать

camera, ae, f.: келья

exigentia, ae, f.: требование

status, us, m.: положение

congrue: в соответствии с

proventus, us, m.: доход

derogatio, onis, f.: изменение

existere = esse

valere: мочь

exsequiae, arum, f.: похороны

 

С конца XII века проблема проживания студентов становится такой же неразрешимой, как и в современном Париже. Тогда организуют «коллежи». Для нас коллеж — это небольшое среднее учебное заведение. В средние века — это вид общежития гостиничного типа, благотворительное учреждение, в основе своей предназначенное для того, чтобы принимать бедных студентов и преподавателей.

 

ПОВСЕДНЕВНАЯ ЖИЗНЬ В СОРБОННЕ

Фрагмент устава сорбоннского коллежа. 15 августа 1274

(...) Nullus comedat in camera nisi ex causa. Si hospes alicui supervenerit, comedat in aula. Si autem illi socio non videatur expediens ilium hospitem in aulam adducere, comedat in camera et suam, pro se, non pro hospite, integraliter habeat portionem. Si autem plus voluerit vel pro se vel pro hospite, istud solvere teneatur. Si vero hospes ille fuerit persona valens vel talis per quem possit domus juvari vel socius promo veri secundum judicium socii qui adducit, tunc possit socius predictus secum vocare unum socium vel duos, ut hospiti faciant solacium et honorem, qui similiter habeant de communi sibi debitas portiones, semper tamen sine damno communitatis.

Item, sociis comedentibus in cameris, colligantur fragmenta ne pereant, et reddantur dispensatori, qui reponet in communi beneficio pauperum clericorum.

Item omnes habeant supertunicalia clausa, nec habeant forraturas de vario vel grisio, vel de cendato rubeo sive viridi in supertunicali vel capucio.

Item nullus socius habeat clavem de coquina.

Item nullus assuetus sit nimis alte in mensa loqui. Qui vero post monitionem super hoc sibi a priore factam nimis alte loquendo excesserit, (...) tenebitur ad pcenam consuitam in domo, scilicet ad duas quartas vini.

Item de mappis, manutergiis ita sufficienter provideant (procuratores) ut mappae saltem bis in septimana et ter manutergia possint lota haberi et honesta.

15 августа 1274

 

 

 

 

comedere: есть

camera, ae, f.: келья

aula, ae, f.: большой зал для собраний

socius, ii, m.: член какой-либо группы, зд. студент

expediens, tis: удобный

valens, tis: влиятельный

facere solacium, ii, n. = составить компанию

fragmenta, orum, n.: остатки

dispensator, oris, m.: эконом

clericus, i, m.: клерик (студент)

supertunicale, is, n.: плащ

forratura, ae, f.: меховая накидка

varius, ii, m.: беличий мех

grisius, ii, m.: беличий мех

cendatum, i, n.: накидка из шелка

rubeus, a, um: красный

capucium, ii, n.: капюшон

clavis, .is, f.: ключ

coquina, ae, f.: кухня

monitio, onis, f.: предупреждение

excedere: переступить грань

mappa, ae, f.: скатерть

manutergium, ii, n.: полотенце для рук

septimana, ae, f.: неделя

lotus, a, um: чистый

Студенты трудятся, но также они любят развлекаться

ИГРЫ И ТАНЦЫ

Quod nullus studens ludat:

(...) Statuimus quod nulli scolastici, sub poena excommunicationis, intra vel extra domos quas inhabitant,
ludant ad taxillos, aleas, vel alias quovis ludo, in quo pecunia perdi possit (...)

Quod nullus studens tripudiet extra domum:

(...) Statuimus quod nullus Doctor, Baccalarius, vel Scolaris, extra domum suam vel scolarium aliorum,
ex quavis occasione vel causa, sub excommunicationis poena, tripudiet.

Университет в Монпелье 1339.
 

 

 

 

Cтаринная французская игральная карта. XV в.
Парижская национальная библиотека

 

ПЕРЕПОЛОХ В МОНПЕЛЬЕ

Quod insolenciae circa Carniprevium non fiant. Item, quia ex quibusdam insolenciis quae in Studio Montispessulani, in die carniprevii et diebus ejusdem vicinis, consueverunt fieri, multa olim scandala provenerunt, Statuimus quod in die dominica carniprevii ac per totam septimanam, predictam dominicam precedentem, et duobus diebus sequentibus, nullus Scolaris, per se vel familiares suos, cum armis vel sine, audeat ad domos aliorum scolarium incedere, pro carnibus vel aliis subtrahendis vel quibusvis aliis insolertiis seu vanitatibus faciendis; quodque, diebus lunae et martis post predictam diem dominicam et ante Cineres concurrentibus, et etiam diebus dictam diem dominicam proxime precedentibus, scolares ad sedes, sicut in diebus aliis, incedentes (...), dum lectiones legentur, pacifice moveantur, non projicientes paleas, lapides vel quaevis alia, nec per ablationem librorum vel rumoribus vel alias impedientes quominus scolares suas audiant et Doctores et Baccalarii perficiant lectiones, prout in aliis diebus est fieri consuetum.

Факультет Права. Монпелье 1339.

 

 

 

 

 

quod (солецизим) = ut scolasticus, i, m.: студент

taxillus, i, m.: разновидность фишки

alea, ae, f.: игральная кость

tripudiare: танцевать

scolaris, is, m.: студент

insolencia, ae, f.: нарушение границ дозволенного

Carniprevium, ii: карнавал

Studium, ii, n.: Университет

Monspessulanus, i: г. Монпелье (ю. Франции, деп. Эро)

scandalum, i, n.: скандал

dominicus, a, um: Божий;

dies dominica — Воскресение

pro + Аbl.= ad + Аccusativus
cum Infinitivo subtrahere:
тайно уносить

vanitates, um, f.: глупости

legere lectionem: учиться

palea, ae, f.: солома

ablatio, onis, f.: кража

 

В этом суматошном университетском мире выделяются загадочные и обворожительные фигуры гальярдов — странствующей богемы, которая вдохновляла всю литературу.

 

ЗАСТОЛЬНАЯ ПЕСНЬ

Ave, color vini clari,
Ave, sapor sine pari,
Tua nos inebriari

Digneris potentia!

O quam felix creatura,
Quam produxit vitis pura,
Omnis mensa fit secura

In tua presentia!

O quam placens in colore,
O quam flagrans in odore,
O quam sapidum in ore,

Dulce lingue vinculum!

Felix venter quem intrabis,
Felix guttur quod rigabis,
Felix os quod tu lavabis

Et beatalabia!

Ergo vinum conlaudemus

Potatores exultemus Non potantes confundemus
In eterna tristitia. Amen.

sapor, oris, m.: вкус

inebriari: опьянять

dignari: удостаивать

creatura, ae, f.: творение

securus, a, uxn: беззаботный

sapidus, a, um: вкусный

lingue = linguae

guttur, uris, n.: горло

rigare: орошать; зд., промачивать

labia, orum, n.: губы

potator, oris, m.: любитель выпить

exultare: превозносить

confundere: приговаривать к

 

 

 

 

 

 

Франсуа Вийон, который, возможно, пел эти куплеты, знал гальярдов и раскаивался:

Когда б я, будучи юнцом, 
Так не беспутствовал, о Боже!
Давно бы у меня был дом,
А в доме пуховое ложе.
Но, разум леностью стреножа,
Пренебрегал ученьем я.
И вот скорблю, свой путь итожа,
И рвется с горя грудь моя.

Перевод дается по изд.: Ф. Вийон. Сочинения.
Пер. Ю.Б. Корнеева. Санкт-Петербург. 1996