Жан Деллануа. Хрестоматия средневековых латинских текстов. II. 6. Война

 
 
 
 
 

 

 

6. ВОЙНА

Война, наряду с преследованиями, была особым занятием феодалов; с одной стороны, они предполагали защиту территории от неприятеля, с другой — какую-либо вражду с феодалами соседнего владения.

Сначала мы изучим некоторые эпизоды ведения осады и завоевания замков-крепостей с технической точки зрения.
Затем мы увидим — уже с моральной стороны, — как некоторые отважные люди пытались смирить свой завоевательский пыл — источник стольких несчастий.

 

ТЕХНИКА ВЕДЕНИЯ ОСАДЫ

Когда мы видим сегодня замки-крепости, или то, что от них сохранилось, мы задаемся вопросом, как подобные строения могли быть захвачены.

Сначала неоходимо было форсировать ров, который нередко служил естественным спуском, — как в данной местности. Нередко этот ров представлял собой настоящую пропасть: Затем, поскольку ров перейден, необходимо, под ударами осажденных, атаковать стены, толщина которых нередко доходит до нескольких метров.

 

«Valles tam magnae, рассказывает хронист, et ut ita dicam, «indescensibiles» cingebant rupes (на которых строился замок) ut, si quis vellet ad castrum accedere, oporteret eum precipitare se in abyssum, iterumque, ut ita dixerim, repere versus caelum».

abyssus, i: пропасть; зд. ров

repere: ползти

 

 

Сен-Жан де Винь, аббатство каноников в Суассоне (1076);
бойница и укрепления защищали подступ к нему.
С гравюры из «Аrchitecture monastique» par m. Albert Lenoir.Т. I.

 

КАК ФОРСИРОВАТЬ РВЫ

Post haec, attulerunt nostri in magno conamine ligna et ramos, facientesque fascicules de ipsis lignis et ramis, projidebant in fossatum ut implerent illud. Adversarii vero, utpote astutissimi, fecerunt viam quamdam subterraneam, pertingentem usque prope machinam nostram, exeuntesque de nocte per viam illam, ligna et ramos, quos nostri in fossatum projecerant, extrahebant et deferebant in castrum; quidam insuper de adversariis, accedentes prope sepedictam machinam, illos qui sub protectione machinae fcssatum implere non cessabant uncis ferreis latenter et fraudulenter ad se trahere nitebantur. Quadam praeterea nocte, exeuntes adversarii a castro per viam subterraneam intraverunt fossatum, jacientesque instantissime jaculos ignitos, ignem, stupam, adipem et cetera ignis riutritiva, voluerunt comburere machinam sepedictam , duo autem comites Alemanni, qui erant in exercitu, custodiebant ipsa nocte vigilias circa machinam (...) Interea coeperunt nostri multum turbari et de captione castri quodammodo desperare, eo scilicet quod quicquid de die in fossatum projicere possent, adversarii de nocte extraherent et in castrum deferrent. Sed, dum nostri ita turbarentur, quidam ex eis, subtilius excogitantes, adversus hostium insidias utile remedium invenerunt: fecerunt ante egressum viae subterraneae, per quam hostes egredi consueverant, projici ligna viridia et ramos , post haec apposuerunt ligna minuta et sicca, ignem et adipem et stupam et cetera ignis incentiva in ipso egressu viae subterraneae; iterumque desuper projecerunt ligna et segetes virides et herbam multam; statim fumus ex igne egrediens ita implevit totam viam subterraneam quod adversarii alterius non potuerunt egredi per viam illam prae fumo: fumus etenim, quia non poterat in altum prorumpere propter ligna et segetes virides superpositas, totam, sicut diximus, viam sepedictam implebat. Quod videntes nostri solito liberius impleverunt fossatum, quo impleto, milites nostri et servientes armati, dictam machinam ad murum usque trahentes, suffbssores muro apposuerunt; illi autem de castro ignem, ligna, adipem, lapides, sudes etiam maximos et acutissimos desuper machinam projicere non cessabant; sed, nostris viriliter et miraculose machinam defendentibus sepedictam, nec machinam incendere nec fossores a muro depellere potuerunt.

Petri Vallium Sarnaii historia albigensis, ch. 224-5.
(Осада Лаво (департамент Тарна), 1211).

conamen, inis, n.: усилие

fasciculus, i, m.: связка

fossatum, i, n.: ров

astutus, a, um: хитроумный

subterraneus, a, um: подземный

pertingere: достигать

sepedictus, a, um: вышеназванный

uncus, i, m.: крюк

jaculus, i, m.: копье

stupa, ae, f.: льняная пакля

adeps, adipis, m. et f.: жир

nutritivus, a, um: наполненный
+ Gen. comburere: сжигать

comes, iris, m.: граф

captio, onis, f.: захват

subtiliter: изобретательно

minutus, a, um: расщепленный

incentivus, a, um: вызывающий

ita quod + indicativ. = вместо ita... ut
+ Sub. (солецизм) fumus, i, m.:
дым

prorumpere: выходить servientes: «сержанты»

suffossor, ris, m.: саперная лопата

sudis, is, f.: кол

 

 

 

 

 

КАК ПРОБИВАТЬ СТЕНЫ

Таран. С миниатюры их манускрипта 17-339.
Парижская Национальная библиотека.

Quibus gestis, nostri mox machinas, quae dicuntur «petrariae», ad diruendum murum suburbii erexerunt; quo muro aliquantulum pro jactu petrariarum in summitate debilitato, nostri «carrum» quattuor rotarum, bovinis pellibus coopertum, cum maxima difficultate muro applicantes, ad fodiendum murum artifices submiserunt; adversarii vero ignem, ligna, lapides projicientes instantissime, ipsum carrum statim comminuerunt, fossoribus tamen in concavitate muri jam facta se recipientibus, quos nullo modo a perforatione muri potuerunt retardare. Quid plura? In crastino summo diluculo suffossus corruit murus (...)

Ibidem. (Осада Каркассона, 1209).

 

 

 

 

 

 

petraria, ae, f.: каменоломня

diruere: разрушать

suburbium, ii, n.: предместье

aliquantulum: немного

summitas, atis, f.: верхняя часть

debilitare: повреждать

cooperire: защищать

applicare: приставлять к...

instanter: в большом количестве

comminuere: расплющивать

fossor, oris, m.: саперная лопата

concavltas, atis, f.: отверстие

perforatio, onis, f.: пробивание стены насквозь

crastinus, o, um: завтрашний

diluculum, i, n.: рассвет

corruere: рушиться

 

КАК ЗАЩИТИТЬ ПРОБИТУЮ СТЕНУ

 

Укрепленные ворота г. Эг-Морта,
получившего в 1246 Хартию
городских коммун; военная
архитектура XIII века.

Dum haec fierent, petrariae nostrae ex alia parte ad muros castri continue jaciebant , sed adversarii nostri, utpote fortissinii et astuti, quando videbant quod machinae nostrae murorum suorum aliquem debilitarent, statim prope murum ilium interius de lignis et lapidibus aliud repagulum construebant: sicque contingebat quod, quotiens nostri aliquem de muris vi intrabant, impediente repagulo quod adversarii fecerant, ulterius procedere non valebant.

Ibid. гл. 178. (Осада Термса, 1210). 100 1

1. Недалеко от Каркассона

 

astutus, a, um: изобретательный

continue: постоянно

videre quod... = необходим инфинитив (солецизм)

interius: внутри

contingebat quod: в классич. латыни, contingit ut...

repagulum, i, n.: заграждение

ulterius: далее

valere + Inf.: мочь...

 

НА ВОЙНЕ КАК НА ВОЙНЕ

Восхищение тем, что война способна испытать технические достижения, не должно позволить нам забыть о тех несчастных, втянутых в войну, особенно о мирном населении, которое опасается прохождения любыхьвоинских частей — дружественных или вражеских.

Верная своей миссии, Церковь стремится воспрепятстввовать разгулу жестокости; в следующих текстах будет видно, как она пыталась ограничить нарушение спокойствия и защитить определенные категориилюдей.

 

МЕСТО УКРЫТИЯ ОТ ВРАГОВ

Pacem autem a nobis sive a principibus olim constitutam mandamus sive firmamus ut ab hodierna die et deinceps ecclesiam nullus hominum infringat; neque mansiones quae in circuitu ecclesiarum sunt aut erunt, neque aliquid ex omnibus quae infra XXX passus sunt ecclesiae et erunt, violenter auferre audeat aut praesumere (...), excepta munitione, quae infra praedictos passus XXX ecclesiae sita fuerit ad concitandum bella et contentiones.

 

 

mandare: объявлять

infringere: сокрушать (с надломом)

mansio, onis, f.: здание

circuitus, us, m.: соседство

praesumere: брать

munitio, onis, f.: укрепление

concitare: вызывать

contentio, onis, f.: сражение

 

Собор в Нарбонне. 23 августа 1054.

 

БОЖИЕ ПЕРЕМИРИЕ

Statutum est a domno M(anasse), venerabili Dei gratia Remensium archiepiscopo, et omni conventu, in concilio Suessionis celebrato, et cum excommunicatione confirmatum, ut ab omnibus trevia Dei teneatur, et a quarta feria ante Adventum Domini usque in octavis Epyphaniae omnes dies custodiantur, et a quarta feria ante Septuagesimam usque in octavis Paschae, a quarta feria quoque ante Rogationes usque in octavis Pentecostes. Si quis autem treviam Dei infregerit, nullus eum clericus aut monachus suscipiat, postquam hoc resciverit. Quod si quis eum scienter receperit, excommunationi subjaceat, nec ei episcopus (...) misericordiam faciat. Si quis vero treviam Dei infregerit, nolint ceteri exspectare licentiam episcopi sui, sed postquam hoc resciverint, omnes ab illo sicut excommunicate a sanctis patribus et sacrilego se custodiant (...) In pace vero sint omnibus diebus ecclesiae et atria, clerici et monachi, feminae et peregrini et qui cum eis fuerint. Mercatoribus quoque nullus molestiam inferat, neque quid ab eis, tantum debitas consuetudines, exigat.

Собор в Суассоне. (1079?)

 

 

 

 

subjacere + Dat.: подвергаться чему-л.

licentia, ae, f.: разрешение

atrium, ii: кладбище

peregrinus, i, m.: паломник

molestia, ae, f.: неприятность

demiere proposition = neve quid ab eis exigat,
sed tantum debitas consuetudines
consuetude, inis
= зд., уплата долгов

domno = domino

Remenses, ium = Реймс

Suessioni, orum: Суассон

trevia, ae, f.: перемирие

teneri ab: воздерживаться от

feria, ae, f.: день отдыха

octavae, arum: продолжительность
религиозного праздника, равная восьми дням
Pentecostes; Р.П. дан по-гречески

infrangere: нарушать

rescire: знать


Так, непосредственно на одной войне принимается следующий проект, который в свое время остался без всякого внимания, но который говорил о разных попытках, — увы! с различной степенью эффективности, — урегулировать разногласия между державами иным образом, нежели посредством оружия, — планы военого мира XVIII века, международный двор Правосудия, S.D.O.N.U. Этот текст, написанный более чем шестьсот лет назад, со всей очевидность задает целый ряд принципов, использование которых до сих пор является большой проблемой для современного человечества.

То, как Церковь старается ограничить роковые последствия войны, имеет некоторое сходство с теми усилиями, которые в XX веке принимаются для того, чтобы сделать войну "гуманной" (запрещение определенных видов оружия, в соответствии с международными положениями "прав человека").

Катящийся механизм, предназначенный
для сокрушения неприятельских
построений и для уничтожения солдат.
Végèce L’Art militaire. 1532

 

 

 

 

 

ПРОЕКТ МЕЖДУНАРОДНОГО СУДА

Sed cum istae civitates et multi principes superiores in terris non recognoscentes qui justitiam faciant de ipsis secundum leges et consuetudines locorum, controversias movere captabunt, coram quibus procedent et litigabunt? Responderi potest quod concilium statuat arbitros religiosos aut alios eligendos, viros prudentes et expertos ac fideles, qui (...) convenientes in loco ad hoc aptiori, jurati strictissime, datis antequam conveniant articulis petitionum et defensionum singularum, summarie et de piano rejectis primo superfluis et ineptis, testes et instrumenta recipiant, diligentissime examinent. Cujuslibet testis examinatos per duos ad minus juratos fideles et prudentes audiatur; scribantur deposidones, et per judices strictissime custodiantur, ne fraus et falsitas possint intervenire (...)

Si altera pars de ipsorum sententia non sit contenta, ipsi judices pro omni lite processus sententias mittant ad apostolicum sedem, per summum pontificem pro tempore existentem emendandas et mutandas (...)

Quicumque autem contra hoc salubre statutum guerram contra fratres catholicos movere presumpserint, eo ipso omnium suorum bonorum amissionem incurrant, cum omnibus auxilium eis facientibus, pugnando, victualia, arma vel alia necessaria vitae vel pugnae qualitercumque ministrando; superstites eorum, post guerram finitam, cujuscumque aetatis, conditionis, et sexus, a terris et possessionibus perpetuo fiant exules, et (...), in Terram Sanctam populandam mittantur.
Пьер Дюбуа.

De Recuperatione Terrae Sanctae 12-7.
Написано между 1305 et 1307.

 

 

 

recognoscentes (eos) qui... controversias movere: 
разжигать разногласия

captare: пытаться

procedere: предстоять
(перед военным трибуналом)

litigare: зд. отвечать на суде

quod = ut arbitros est id Атрибут

stricte: строго

articulus, i, m.: статья,

summarie: кратко

de piano: ясно, вразумительно

instrumentum, i, n.: доказательство;
документальное подтверждение (на процессе)

ad minus: по меньшей мере

falsitas, atis: искажение факта; подделка

lis, tis, m.: спорный вопрос, спорное дело

processus, us, m.: судебный процесс

emendare: вносить поправки

guerram movere: развязывать войну

amissio, onis, f.: утрата

victualia, ium, n.: продовольствие

qualitercumque: так или иначе

ministrare: снабжать

perpetuo: навечно

populare: заселять